Jeszcze stosunkowo niedawno pewne było, że w momencie śmierci osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, zostaje ona trwale, automatycznie zamknięta. Jak wiemy już w samej nazwie musiało znaleźć się imię oraz nazwisko przedsiębiorcy. Jednak w prawie pojawiły się znaczące zmiany. Czy więc możliwe jest przyjęcie takiej działalności w formie spadku? Jeśli tak to w jaki sposób?
Spis treści
Jak było?
Do roku 2018 prawo stanowiło, że działalność jednoosobowa nie może zmienić właściciela. Jego śmierć oznaczała zgodnie z prawem trwałe zaprzestanie prowadzenia działalności, więc była ona automatycznie zamykana. Podstawę prawną stanowiła tu Ustawa o Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy.
Jednak nie było to całkowite zamknięcie sprawy, gdyż Kodeks Cywilny uznaje przedsiębiorstwo za zespół zorganizowanych składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. W związku z tym dopuszcza on dziedziczenie części elementów, które stanowią składniki danego przedsiębiorstwa. Zalicza się tu lokale, jak i znajdujące się w nich wyposażenie oraz towar.
Oprócz tego niektóre prawa niematerialne mogły być dziedziczone przez spadkobierców przedsiębiorcy.
Jednak szereg elementów nie mógł zostać odziedziczony. Wyróżniało się pośród nich:
| Nazwa firmy | Było nią imię i nazwisko przedsiębiorcy, więc nie można go odziedziczyć. |
| Numer NIP | Każdy z nas ma go jednorazowo, indywidualnie przypisany na całe życie. |
| Koncesje, licencje, zezwolenia | Prawo zakładało, że po osobie bliskiej zakładamy i podejmujemy działalność ewentualnie całkowicie na nowo, w związku z czym mogła pojawić się nowa firma, a takie dokumenty trzeb było załatwić raz jeszcze. |
Sposoby dziedziczenia majątku przedsiębiorstwa
Obowiązujące wcześniej prawo zakładało, że dziedzinie majątku przedsiębiorstwa zmarłego spadkodawcy może odbyć się na dwa podstawowe sposoby. Pierwszym z nich była realizacja zapisów testamentu, w którym powinien wówczas występować odpowiedni zapis windykacyjny, który stwierdzał, że dana osoba ma wejść w posiadanie konkretnych składników majątku.
Drugie rozwiązanie to dziedziczenie ustawowe. Jeśli po śmierci zmarłego nie ma testamentu, to stopień dziedziczenia zależy od stopnia pokrewieństwa i jest odpowiednio dzielony na członków najbliższej rodziny.
Zarówno przy starych, jak i bieżących przepisach, zanim zdecydujemy się na przyjęcie spadku w postaci majątku przedsiębiorstwa warto dokładnie zorientować się w jego sytuacji finansowej. Jeśli jest ono zadłużone to możemy przejąć również te długi i obciążyć się finansowo. Gdy okazuje się, że zostaliśmy spadkobiercami, mamy do wyboru trzy opcje związane z przyjęciem spadku:
| Przyjęcie spadku | Za wszystkie długi spadkowe odpowiadamy własnym majątkiem. |
| Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza | Za występujące w spadku długi odpowiadamy maksymalnie do wysokości odziedziczonych środków. |
| Odrzucenie spadku | Nie ponosimy odpowiedzialności, a spadek przechodzi na kolejnych, dalszych krewnych. |
Nowa ustawa od 2018 roku
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym, która weszła w życie 25 listopada 2018 roku zezwoliła na kontynuowanie działalności po śmierci właściciela, również w przypadku jednoosobowych działalności gospodarczych. Firmy znajdujące się w rejestrze CEIGD mogą być od tego czasu nadal prowadzone, możliwe jest zachowanie numeru NIP, podtrzymanie zatrudnienia, rozliczeń podatkowych, a nawet korzystanie z zezwoleń i koncesji, które zostały wydane na poprzedniego, zmarłego właściciela.
Ustawa ta obowiązuje jedynie jeśli właściciel przedsiębiorstwa zmarł później niż 24 listopada 2018 roku.
Odziedziczenie przedsiębiorstwa
Odziedziczenie przedsiębiorstwa oznacza wejście w posiadanie zarówno jego składników materialnych, jak i niematerialnych, kwalifikowanych jako mające zastosowanie do prowadzenia działalności gospodarczej. Mowa więc o dokładnym mieniu, jakie posiadał przedsiębiorca w momencie swojej śmierci. Nabywa je zarządca sukcesyjny, do czasu aż wygaśnie zarząd sukcesyjny.
Wszystkie osoby, które są spadkobiercami przedsiębiorcy uzyskują prawo do zysków z jego działalności, jednak niezbędne jest również uczestniczenie w stratach. Określa się je na podstawie udziału w samym spadku.
Kto staje się właścicielem odziedziczonego przedsiębiorstwa?
- Spadkobierca testamentowy, ustawowy bądź windykacyjny,
- Małżonek przedsiębiorcy, w sytuacji, gdy w momencie śmierci śmierci firma stanowiła współwłasność małżeńską,
- Nabywca udziałów przedsiębiorstwa – jest to osoba, która nabyła udziały w firmie od spadkobiercy lub małżonka zmarłego przedsiębiorcy.
Co to jest zarząd sukcesyjny i co trzeba o nim wiedzieć?
Po śmierci właściciela firmy, działalności jednoosobowej, zarząd nad przedsiębiorstwem przejmuje tzw. zarząd sukcesyjny czyli tymczasowy. Na jego barkach spoczywa okresowe prowadzenie firmy, po śmierci przedsiębiorcy, zapewnienie jej ciągłości do momentu aż spadek zostanie odpowiednio podzielony.
Z założenia skład zarządu sukcesyjnego powinien być ustalony przez samego przedsiębiorcę, jednak zdecydowanie o jego ustanowieniu na wypadek własnej śmierci jest kwestią dobrowolną.
Zarząd sukcesyjny powołuje się na piśmie i powinien dokonać tego jeszcze za życia właściciel przedsiębiorstwa. W kolejnym kroku wybrana osoba musi wyrazić również pisemną zgodę na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego. Wówczas przedsiębiorca wpisuje zarządce do bazy CEIDG. Może również dokonać zastrzeżenia, że zarządcą będzie prokurent.
Zgodnie z założeniami ustawy, przedsiębiorca powinien ustanowić zarząd sukcesyjny w czasie swojego życia. Jeśli jednak do tego nie dojdzie to możliwe jest jego powołanie już po śmierci właściciela firmy. Wymagana jest w tym celu zgoda spadkobierców, którym przypada łącznie więcej niż 85% udziału w spadku.
W związku z tym, w czasie maksymalnie dwóch miesięcy od momentu śmierci właściciela firmy, powołania zarządu sukcesyjnego mogą dokonać:
- małżonek przedsiębiorcy, dysponujący udziałem w przedsiębiorstwie spadku,
- osoba, która dokonała przyjęcia zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest rzeczone przedsiębiorstwo lub udział w nim,
- osoba, która dobrowolnie dokonała przyjęcia spadku, jeśli nie było testamentu lub nie istniał w nim zapis windykacyjny.
Zarząd sukcesyjny zyskuje odpowiednie umocowanie do prowadzenia niezbędnych czynności, które mają na celu zarządzanie przedsiębiorstwem w spadku. Nie ma możliwości przeniesienia zarządu na inna osobę, jednak zarządca ma możliwość wyznaczania pełnomocników do realizacji określonych czynności.
WAŻNE! Zgodnie z założeniami ustawy zarząd sukcesyjny obowiązuje przez okres dwóch lat. Jednak jeśli zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki, to sąd ma możliwość jego przedłużenia nawet do lat 5.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Funkcja zarządcy sukcesyjnego może być powierzona tylko jednej osobie. Jeśli jeden przedsiębiorca jest właścicielem kilku firm, to dla wszystkich razem ustala jednego zarządce. Ustanowienie takiej osoby musi zostać zgłoszone do CEIDG, czego dokonuje notariusz, najpóźniej kolejnego dnia roboczego, po ustanowieniu takiego zarządcy.
Zadaniem zarządcy sukcesyjnego będzie prowadzenie wszelkich czynności, które mają związek z działalnością gospodarczą, która prowadził zmarły przedsiębiorca. Niejako przez okres sukcesji dysponuje on prawami i obowiązkami zmarłego, używa tego samego numeru NIP i nazwy firmy, jednak jest ona określana jako „przedsiębiorstwo w spadku”.
Jakie prawa i obowiązki wynikają z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku?
Obowiązki:
- Niezbędne jest składanie odpowiednich zeznań podatkowych do Urzędu Skarbowego,
- Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne osób, które są w firmie zatrudnione,
- Odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorstwa w spadku,
- Kontynuowanie stosunku pracy z osobami, które były zatrudnione w firmie przed śmiercią właściciela – wygaśnięcie umów o pracę następuje jednocześnie z wygaśnięciem zarządcy sukcesyjnego.
Zarządca sukcesyjny dysponuje niewielką ilością praw w kontekście prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Główne prawo to prawo do otrzymywania wynagrodzenia, które wypłacane jest przez spadkobierców przedsiębiorstwa w spadku, zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Cywilnym.
Podatki w kontekście dziedziczenia jednoosobowej działalności gospodarczej
Przedsiębiorstwo w spadku, podobnie jak każde inne ma obowiązek opłacania podatków, w tym podatku VAT oraz podatku dochodowego.
Istotną kwestią pozostaje również podatek od spadków i darowizn, który powinien zostać opłacony na skutek dziedziczenia. Mimo iż nabywamy przedsiębiorstwo na drodze spadku i powinien być opłacony od niego podatek, to może być ono z niego zwolnione pod określonymi warunkami:
- nabywca przedsiębiorstwa w spadku zgłosi ten fakt do Urzędu Skarbowego w ciągu maksymalnie 6 miesięcy,
- nabywca będzie kontynuował prowadzenie działalności przez okres kolejnych co najmniej dwóch lat.
Możliwość zwolnienia od opłacania podatku od odziedziczonego przedsiębiorstwa przysługuje każdej osobie będącej spadkobiercą i nie ma tu znaczenia stopień pokrewieństwa.
Podatek dochodowy – po śmierci przedsiębiorcy, przedsiębiorstwo w spadku pozostaje płatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT).Tak więc niezbędna jest kontynuacja zasad opodatkowania jakie stosowane były za życia właściciela firmy.
Przedsiębiorstwo w spadku jest zobowiązane do opłacania zaliczek na podatek dochodowy do chwili aż powołany zostanie zarządca sukcesyjny, jeśli nie miało to miejsca wcześniej, lub do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Przedsiębiorstwo w spadku uzyskuje przychody z prowadzonej działalności gospodarczej. Podobnie, jak w klasycznie prowadzonej firmie, taki i tutaj część wydatków może być zaliczana do kosztów uzyskania przychodów.
UWAGA! Do kosztów uzyskania przychodów nie można zaliczyć wydatków, jakie poniósł zmarły przedsiębiorca, a ich potrącenie miałoby nastąpić w okresach sprawozdawczych już po jego śmierci.
Podatek VAT powinien być opłacany przez przedsiębiorstwo w spadku w sposób ciągły również po śmierci właściciela. Oznacza to konieczność prowadzenia dalszej, bieżącej ewidencji do celów VAT. Sytuacja utrzymuje się do czasu przejęcia zarządu nad firmą. Pamiętajmy również o terminowym składaniu deklaracji podatkowych.
Czy więc po śmierci bliskiej osoby możemy odziedziczyć prowadzoną przez niego firmę?
Obecnie jak najbardziej tak. Dawniej do masy spadkowej zaliczano jedynie składniki majątku przedsiębiorstwa, a sama firma była zamykana z urzędu. Jednak obecnie można utrzymać jej działanie nawet w momencie śmierci danej osoby. Dość istotną kwestią jest zarządca sukcesyjny – jeśli jest on wpisany do CEIDG przez samego przedsiębiorcę, to zdecydowanie łatwiej kontynuować działalność w czasie podziału spadku.
Sprawę może ułatwić również testament. Mimo wszystko jednak możemy z powodzeniem dalej prowadzić np. dochodową działalność po ojcu, w której dotychczas jedynie mu pomagaliśmy. Ta zmiana w prawie uchroniła wiele dobrych i rozpoznawalnych biznesów przed zamknięciem.
