Odsetki ustawowe – czym są i jak je obliczyć?

Nieterminowe płatności są dużym problemem w biznesie. Dane statystyczne pokazują, że zdecydowana większość przedsiębiorców, nie otrzymuje należnych sobie płatności w wyznaczonym terminie. Jednak bardzo często nie zdają sobie oni sprawy, że z takimi opóźnionymi płatnościami mogą skutecznie walczyć poprzez rozpoczęcie naliczania odsetek ustawowych za zwłokę. Czym one dokładnie są i jak je obliczyć?

Co rozumiemy przez odsetki ustawowe?

Już jeden dzień po terminie zapłaty faktury, można wystąpić do kontrahenta z żądaniem zapłacenia odsetek. Obowiązują tu jednak określone ustawowe stawki. W ich przypadku określona jest zawsze maksymalna wartość, co znaczy, że naliczając odsetki za zwłokę nie możemy przekroczyć pewnego poziomu ich wartości.

Aby określić wysokość odsetek w konkretnym przypadku, potrzebna jest nam kwota, na jaką była wystawiona faktura oraz ilość dni, jakie upłynęły od daty, kiedy powinna być opłacona. W związku z tym wysokość należnych odsetek będzie się zmieniać każdego kolejnego dnia.

Pod określeniem „ustawowe odsetki za opóźnienie” kryje się rodzaj narzędzia dyscyplinującego dla nierzetelnych kontrahentów, którzy nie płacąc faktury w terminie stają się dłużnikami. Co jednak równie istotne, stanowią one formę rekompensaty dla wierzyciela, który musiał oczekiwać dłużej niż zakładał na płatność, za wystawioną fakturę.

W różnych branżach pojawiają się mniejsze lub większe opóźnienia w płatnościach za faktury. Dużym problemem jest tu fakt, że mogą one prowadzić do pojawiania się zatorów płatniczych i problemów z płynnością finansową w wielu podmiotach gospodarczych, gdyż często mamy do czynienia z efektem kuli śnieżnej.

Z odsetek ustawowych korzysta się w sytuacji, gdy zawarta z kontrahentem umowa nie wskazuje jasno, jaka jest wysokość odsetek za opóźnienie w zrealizowaniu płatności. Nawet jeśli takie zapisy się nie pojawiają, to kontrahenci są chronieni przed nadmiernie wysokimi naliczeniami w sytuacjach opóźnień. Odsetki ustawowe chronią więc interesy obydwu stron.

Rodzaje odsetek ustawowych

W prawie istnieją trzy rodzaje odsetek ustawowych i w każdym przypadku, do ich obliczenia konieczne jest wykorzystanie nieco innego wzoru. Jakie wyróżniamy rodzaje takich odsetek?

1. Odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej – mamy tu do czynienia z ich naliczaniem od pożyczonego kapitału. Wszystkie pożyczki, jednak z wyłączeniem tych darmowych, posiadają oprocentowanie kapitałowe w skali roku, do tego prowizję pożyczkodawcy oraz inne opłaty. Odsetki kapitałowe ustawowe pojawiają się natomiast w sytuacji, gdy zostają one nałożone jako sankcja dla dłużnika przez sąd.
2. Odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacaniu świadczeń pieniężnych – nalicza się je gdy część, lub całkowita kwota długu nie zostaną spłacone. Prawo dopuszcza, aby pożyczkodawca naliczał odsetki za opóźnienie w spłacie, jednak sankcje nie mogą być wyższe od maksymalnych odsetek. Po raz kolejny konieczne jest wzięcie pod uwagę zawartej umowy. Jeśli nie zostało w niej określone, jak wysokie będą odsetki za niespłacenie kwoty w terminie, to zastosowanie znajdują właśnie odsetki ustawowe.
3. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – stosuje się je w przypadku transakcji handlowych zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami.

• Jeśli w transakcji handlowej dłużnikiem jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym – odsetki będą równe wysokości sumy stopy referencyjnej NBP oraz ośmiu punktów procentowych.
• Jeśli w transakcji handlowej dłużnikiem nie jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym – odsetki będą równowartością sumy stopy referencyjnej NBP oraz dziesięciu punktów procentowych.

Wysokość odsetek ustawowych

Minister Sprawiedliwości co roku wydaje obwieszczenie, w którym ogłoszone zostają obowiązujące wysokości odsetek ustawowych.

Odsetki ustawowe (kapitałowe) nowa wysokość od 5 stycznia 2022

Odsetki ustawowe (kapitałowe), należne na podstawie art. 359 § 2 kodeksu cywilnego – 5,75% w skali roku od 5 stycznia 2022 r.

Maksymalna stawka odsetek ustawowych (kapitałowych), na podstawie art. 359 § 21 kodeksu cywilnego – 11,50% w skali roku od 5 stycznia 2022 r.

Odsetki ustawowe (za opóźnienie) obowiązujące od 5 stycznia 2022

Odsetki za opóźnienie należne, na podstawie art. 481 § 2 kodeksu cywilnego – 7,75% w skali roku od 5 stycznia 2022 r.

Maksymalna stawka odsetek za opóźnienie, na podstawie art. 481 § 21 kodeksu cywilnego – 15,50% w skali roku od 5 stycznia 2022 r.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – zmiana od 1 stycznia 2022

Od 1 stycznia do 30 czerwca 2022 roku, w związku z tym, że w dniu pierwszym stycznia 2022 stopa referencyjna NPB wynosiła 1,75% w skali rocznej, odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych wynoszą odpowiednio:

• 9,75% w skali roku – w sytuacji, gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny, będący jednocześnie podmiotem leczniczym.
• 11,75% w skali roku – jeśli dłużnikiem nie jest podmiot publiczny, będący podmiotem leczniczym.

Odsetki od zaległości podatkowych

Pozostają w 2022 roku bez zmian, czyli wynoszą:

• 8% w skali roku – stawka podstawowa odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych
• 4% w skali roku – opłata prolongacyjna
• 4% w skali roku – stawka obniżona odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych (50% stawki podstawowej)
• 12% w skali roku – stawka podwyższona odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych (150% stawki podstawowej)

Odsetki od składek na ubezpieczenie społeczne

Odsetki od zaległości w składkach na ZUS również nie uległy zmianie i pozostają podobnie, jak w roku poprzednim na poziomie 8%.

Jak oblicza się odsetki ustawowe?

Do obliczenia wysokości odsetek ustawowych potrzebna nam znajomość ich obecnie obowiązującej stawki, ale również kwota z faktury oraz ilość dni, jakie upłynęły od terminu płatności. Aby wykonać takie obliczenie możemy skorzystać z jednego z dostępnych w sieci kalkulatorów dla odsetek ustawowych.

Wzór jest jednak bardzo prosty i z pewnością poradzimy sobie z samodzielnymi obliczeniami.

1. Kwotę należności z faktury mnożymy przez ilość dni zwłoki.
2. Otrzymaną liczbę mnożymy przez wysokość danej stawki odsetek ustawowych.
3. Wynik dzielimy przez 365 dni. (ponieważ wysokość stawki jest podawana w skali roku)

Wzór na odsetki ustawowe

kwota zaległości x ilość dni zwłoki x wysokość stawki odsetek ustawowych / 365

Jak policzyć dni zwłoki?

Liczymy je od pierwszego dnia, gdy upłynie termin płatności. Najłatwiej zrozumieć to na prostym przykładzie. Jeśli termin płatności mijał 4 stycznia, to liczyć dni zwłoki zaczynamy od 5 stycznia aż do momentu uregulowania należności. Jeśli więc płatność będzie miała miejsce 21 stycznia, to ilość dni zwłoki wyniesie 17.

Czy jeśli mamy rok przestępny dokonujemy zmienionego obliczenia?

Nie, zawsze, nawet gdy rok ma 366 dni, liczymy według wzoru przez 365.