Dwa pojawiające się powszechnie pojęcia – osoba prawna oraz osoba fizyczna – jedno, jak i drugie jest zaliczane do podmiotów prawa cywilnego. Często nie zdajemy sobie sprawy z ich dokładnego znaczenia, ani z tego, w jakiej pozycji stawia nas, nasza obecna sytuacja zawodowa – prowadzenie działalności jednoosobowej, udział w spółce a może zatrudnienie na etacie. W każdej z tych roli będziemy osobą fizyczną lub osobą prawną – wiąże się to z uprawnieniami w obrocie gospodarczym więc kluczowe jest ich odróżnienie.
Spis treści
Osoba fizyczna – kim jest?
Osoba fizyczna to każdy człowiek w chwili, gdy przychodzi na świat i jest nim do momentu swojej śmierci. Istotne jest, że taką osobowość mamy zawsze niezależnie od tego kim jesteśmy, jaka jest nasza płeć, wiek czy stan zdrowia. Skąd taka interpretacja, przecież polskie prawo cywilne nie podaje nam wprost definicji osoby pranej? Otóż z informacji, iż każdy człowiek od chwili swoich narodzin posiada zdolność prawną, a wiemy, że aby ją mieć musi być osobą fizyczną.
Kolejna kwestia to posiadanie przez osobę fizyczną zdolności prawnej. Można przez to jednoznacznie zrozumieć, że przez całe swoje życie jesteśmy uczestnikami czynności prawnych – z punktu widzenia prawa człowiek jest podmiotem, który musi spełniać określone obowiązki, jednak ma również ściśle określone prawa.
Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej – co to oznacza?
Osoba fizyczna posiada zdolność do czynności prawnych w określonym zakresie, co jest odpowiednio określone. Pozwala jej to dysponować swoimi prawami, ale również podejmować zobowiązania we własnym imieniu, za które będzie ponosić odpowiedzialność. Istotne jest, że zdolność do czynności prawnych podzielona jest na 3 stopnie, które dają odpowiednie uprawnienia zarówno samym osobom fizycznym, jak i w określonych sytuacjach ich opiekunom prawnym. Wyróżniamy:
- Pełna zdolność do czynności prawnych – nabywamy ją w momencie ukończenia 18 roku życia. Potocznie mówi się zwykle, że stajemy się dorośli i możemy w pełni o sobie decydować – bez trudu założymy firmę czy podejmiemy zobowiązanie finansowe. Z punktu widzenia prawa jest niemal identycznie, gdyż od tej chwili osoba fizyczna zyskuje możliwość dokonywania czynności prawnych samodzielnie i we własnym imieniu.
- Ograniczona zdolność do czynności prawnych – w tym przypadku decydujemy jedynie o części spraw dotyczących życia codziennego, wszelkie poważniejsze kwestie znajdują się w odpowiedzialności opiekuna prawnego, rodzica lub kuratora. Każdy z nas zyskuje częściową zdolność do czynności prawnych w chwili ukończenia 13 roku życia. Dotyczy ona również osób częściowo ubezwłasnowolnionych.
- Brak zdolności do czynności prawnych – w tym przypadku chodzi o dzieci do 13 roku życia, jak również o osoby, które decyzją sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie. Każda czynność prawna jaka będzie musiała odbyć się w związku z takimi osobami będzie przebiegać z udziałem ich opiekuna lub przedstawiciela ustawowego.
Osoba fizyczna a prowadzenie działalności gospodarczej
Osoba fizyczna ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, jednak istotne jest, że w tym celu musi ona dysponować pełną zdolnością do czynności prawnych, a więc mieć ukończone 18 lat. Pod pewnymi warunkami osoba niepełnoletnia po 13 roku życia również może prowadzić działalność.
Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych pozwala na spełnienie warunków związanych z założeniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, która powinna być prowadzona we własnym imieniu i na własny rachunek, oprócz tego powinna być ciągła, zorganizowana i zarobkowa. Konieczne jest również dokonanie wpisu do CEIDG.
Status przedsiębiorcy może uzyskać jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Osoba fizyczna może więc rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej w formie jednoosobowej, która stanowi najprostsze rozwiązanie. W nazwie firmy koniecznie musi znaleźć się imię i nazwisko właściciela oraz ewentualnie dodatkowy, dodany samodzielnie człon, związany z rodzajem prowadzonej działalności.
Osoba prawna – kim jest?
Inaczej sytuacja wygląda w kwestii osoby prawnej. W tym przypadku w Kodeksie Cywilnym znajdujemy definicję. Zgodnie z nią osobą prawną jest Skarb Państwa, jak również wszystkie jednostki organizacyjne, którym osobowość prawna nadawana jest przez przepisy szczególne. Dzięki tej definicji można określić, że osobami prawnymi są:
- Spółki akcyjne,
- Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
- spółki europejskie,
- spółdzielnie,
- banki,
- jednostki samorządu terytorialnego,
- przedsiębiorstwa państwowe,
- uczelnie wyższe,
- fundacje,
- stowarzyszenia,
- kościoły,
- związki zawodowe,
- partie polityczne.
Zdolność prawna osób prawnych
Osoba prawna musi więc zostać utworzona, powołana czy założona. Pojawia się ona dokładnie w chwili, gdy konkretne umowy, akty czy inne dokumenty zyskują moc prawną. Powołanie osoby prawnej może nastąpić na mocy: umów założenia, statutów, czy aktów założenia.
Osoba prawna już w momencie swojego założenia zyskuje określone prawa i obowiązki, zyskuje również możliwość bycia uczestnikiem obrotu prawnego.
Kluczowe jest jednak, że w tym czasie nie posiada ona możliwości do nabywania praw i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu. Oznacza to, że spółka może posiadać zdolność prawną, przy jednoczesnym braku możliwości występowania we własnym imieniu.
Zdolność do czynności prawnych osób prawnych
Tak więc powołując osobę prawną w pierwszej kolejności dysponujemy jednostką ze zdolnością do czynności prawnych, jednak bez możliwości nabywania praw i zaciągania zobowiązań w swoim imieniu. Aby to zmienić konieczne jest dokonanie wpisu do właściwego rejestru, najczęściej jest to KS. Kolejną ważną kwestią jest to, że w przypadku osób prawnych istnieje jedynie pełna zdolność do czynności prawnych, którą posiadają przez cały czas swojego istnienia.
Dopiero, gdy dokonany zostanie wpis, dana jednostka staje się osoba prawną. Wcześniej jest jednostką bez osobowości prawnej.
Jednostki organizacyjne, które nie posiadają zdolności prawnej
Zgodnie z literą polskiego prawa należy również wspomnieć o jednostkach nieposiadających zdolności prawnej. Bywa, że potocznie nazywa się je „ułomnymi osobami prawnymi”. Zalicza się tutaj osoby prawne, które nie uzyskały zdolności do czynności prawnych. Pośród nich znajdują się:
- wspólnoty mieszkaniowe,
- spółki osobowe – partnerskie, jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne,
- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
- spółka akcyjna w organizacji,
- jednostki budżetowe.
Osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej – porównanie w skrócie
OSOBA FIZYCZNA
Kim jest? Wszyscy ludzie od czasu narodzin aż do śmierci.
Zdolność prawna: Posiadają od momentu narodzin aż do śmierci
Zdolność do czynności prawnych/osobowość prawna: Zdolność do czynności prawnych pełna pojawia się w momencie ukończenia 18 lat, ograniczoną posiadają osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia i częściowo ubezwłasnowolnione, zaś brak zdolności występuje poniżej 13 roku życia i u osób całkowicie ubezwłasnowolnionych.
Kto reprezentuje? Jeśli dana osoba nie posiada zdolności do czynności prawnych lub są one ograniczone to jej reprezentantem jest rodzic, opiekun prawny lub kurator.
OSOBA PRAWNA
Kim jest? Jednostki, którym osobowość prawną nadają specjalne przepisy: fundacje, partie polityczne, spółdzielnie mieszkaniowe i inne.
Zdolność prawna: Uzyskuje w momencie, gdy dochodzi do jej zawiązania
Zdolność do czynności prawnych/osobowość prawna: Osobowość prawną i zdolność do czynności prawnych uzyskują w momencie, gdy zostają wpisane do odpowiedniego rejestru. Zwykle jest to KRS.
Kto reprezentuje? Reprezentują je odpowiednie organy działające w danej jednostce organizacyjnej.
JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA NIE POSIADAJĄCA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ
Kim jest? Wspólnoty mieszkaniowe, spółki osobowe i inne.
Zdolność prawna: posiada zdolność prawną od momentu zawiązania
Zdolność do czynności prawnych/osobowość prawna: w tym wypadku nie ma osobowości prawnej, a więc nie występuje również zdolność do czynności prawnych.
Kto reprezentuje? Są reprezentowane przez osoby, które odpowiadają za utworzenie danej jednostki.