W Polsce podatek VAT pojawił się w 1993 roku. Jego wartość dolicza się do wszystkich kwot netto w transakcjach kupna-sprzedaży. Można więc śmiało stwierdzić, że dotyczy on zarówno sprzedawców, jak i nabywców. Jako przedsiębiorca nie musisz zostać płatnikiem VAT, czyli tzw. Vatowcem. Co jednak powinieneś na jego temat wiedzieć? Jak się go właściwie opłaca i kogo obowiązuje?
Spis treści
Podatek VAT – czym dokładnie jest?
Jest to podatek od towarów i usług, który potocznie nazywa się właśnie podatkiem VAT. Jest więc ściśle związany z przedsiębiorcami. Nie można jednak pominąć faktu, o którym już wspomnieliśmy, że ma on znaczenie zarówno dla sprzedawców, jak i nabywców towarów czy usług, gdyż dolicza się tę daninę właśnie do kwoty netto w transakcjach kupna-sprzedaży.
Warto wiedzieć, że określenie VAT nie jest przypadkowe. Jest to skrót pochodzący od angielskich słów „Value Added Tax”, czyli podatek od wartości dodanej. Wartość dodana oznacza, że coś dołożyliśmy do tego, co kupiliśmy przed sprzedażą. Może to zbyt zagmatwane i łatwiej będzie zrozumieć na przykładzie. Przykładowo kwiaciarnia wytwarza wartość dodaną do kwiatów, które wcześniej kupiła od hodowcy, poprzez tworzenie bukietów. Florysta wkłada w wiązankę swoją pracę, która właśnie w tym przypadku jest wartością dodaną.
Podatek VAT rozliczany jest zgodnie z określonym mechanizmem, który sprawia, że ostatecznie, w każdej sytuacji płaci konsument. Biorąc pod uwagę działanie różnych biznesów na rynku, możemy stwierdzić, że często pojawia się cały łańcuch wartości dodanych na kolejnych etapach.
Przedsiębiorca, gdy się rozlicza opłaca podatek VAT od wartości netto swojej sprzedaży. Może również odliczyć go w kosztach, jeśli jest on związany z działalnością opodatkowaną.
Co podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?
Opodatkowanie podatkiem VAT jest regulowane przez Ustawę o Podatku od Towarów i Usług. Według jej zapisów tej daninie podlegają:
- odpłatna dostawa towarów i odpłatne wykonywanie usług na terytorium kraju,
- import towarów na terytorium kraju,
- eksport towarów,
- wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów,
- wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju.
Co nie jest objęte obowiązkiem opodatkowania podatkiem VAT?
W przypadku podatku VAT opodatkowaniu nie podlegają transakcje związane ze zbyciem przedsiębiorstwa, czy też jego zorganizowanej części, a także wszelkie czynności, które nie mogą stanowić przedmiotu ważnej i prawnie skutecznej umowy. Co istotne VAT nie ma również zastosowania w przypadku czynności, które są realizowane nieodpłatnie.
Podatek VAT – jak ustala się podstawę opodatkowania?
Podstawą opodatkowania w przypadku podatku VAT jest obrót – jest to więc kwota należna ze sprzedaży, pomniejszona o kwotę podatku od towarów i usług, jaki dla danej ceny obowiązuje. W związku z tym podstawę opodatkowania stanowi tu wartość netto danego towaru lub usługi.
Warto jednak zwrócić uwagę, że w podatku VAT takie składniki jak dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mają wpływ na cenę towaru. Skutkuje to tym, że podstawę opodatkowania podwyższa się tu odpowiednio o:
- podatki, cła i inne należności mające podobny charakter, oczywiście z wyjątkiem samej kwoty podatku VAT,
- koszty dodatkowe, czyli prowizje, koszty opakowania i transportu, a także ubezpieczenia pobierane przez dostawcę lub usługodawcę od nabywcy lub odbiorcy.
Jednak do podstawy opodatkowania nie wliczamy kwot, które wynikają np. z obniżek cen udzielanych za wcześniejszą zapłatę. Zgodnie z art. 29a ustęp 11 ustawy o VAT, kosztu opakowania się wlicza się do podstawy opodatkowania jeśli towar został dostarczony przez podatnika w opakowaniu zwrotnym, z pobraniem kaucji lub taka kaucja ustalona jest w umowie dostawy towaru.
Jakie stawki VAT obowiązują w Polsce?
Stawka podatku VAT może mieć różną wysokość. Czy wiesz jakie wyróżniamy i od czego zależy to, ile zapłacimy?
| 23 % | Jest to podstawowa stawka podatku VAT. Ma ona zastosowanie dla większości towarów oraz usług. |
| 8% | Jest to obniżona stawka podatku VAT. Ma ona zastosowanie dla robót budowlanych i montażowych, różnego rodzaju usług remontowych, a także prace konserwacyjne obejmujące budownictwo mieszkaniowe i towarzyszące, niektóre usługi gastronomiczne. |
| 5% | Jest to obniżona stawka podatku VAT. Ma ona zastosowanie dla produktów rolnych, inwentarza żywego, książek i czasopism specjalistycznych. |
| 0% | Jest to tzw. zerowy VAT. Obowiązuje w przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz przy eksporcie towarów. |
Podatek VAT w niektórych sytuacjach umożliwia podatnikom, skorzystanie ze zwolnienia z jego opłacania. W takich sytuacjach na fakturze należy dodać oznaczenie zw.
Czynny i zwolniony podatnik VAT
Podatników podatku VAT dzieli się na dwie grupy, czyli podatników czynnych oraz zwolnionych. Pierwsza grupa to Ci, którzy opłacają podatek VAT. Druga grupa obejmuje natomiast podatników, którzy korzystają ze zwolnienia podmiotowego lub przedmiotowego. Grupy te różnią się pomiędzy sobą prawami i obowiązkami.
| X | PRAWA | OBOWIĄZKI |
|---|---|---|
| Podatnik VAT czynny | Możliwość pomniejszenia VAT-u należnego o VAT naliczony | -Rejestracja do VAT, - składanie JPK_VAT, - prowadzenie ewidencji sprzedaży i zakupów VAT, - płacenie VAT, - wystawianie faktur VAT. |
| Podatnik VAT zwolniony | Dobrowolna rejestracja VAT, jako podatnik zwolniony. | - Prowadzenie ewidencji uproszczonej, - wystawianie faktur na żądanie nabywcy (ze stawką zw, czyli zwolniony). |
Zwolnienie z VAT podmiotowe
Zwolnienie podmiotowe VAT jest dostępne dla podatników, w przypadku których przychody, tj. wartość sprzedaży za poprzedni rok nie przekroczyły limitu w wysokości 200 tys. zł.
Jednak do limitu sprzedaży nie wlicza się kwoty samego podatku, wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, sprzedaży wysyłkowej z terytorium kraju, sprzedaży wysyłkowej na terytorium kraju, sprzedaży towarów i usług zwolnionych przedmiotowo z VAT, z wyjątkiem m.in. transakcji związanych z nieruchomościami, oraz sprzedaży towarów, które są zaliczane do środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.
W sytuacji, gdy podejmujesz działalność gospodarczą w trakcie roku, nie musisz od razu rejestrować się do VAT, jeżeli przewidywana wartość sprzedaży, nie przekroczy w proporcji do okresu sprzedaży 200 tys. zł na rok.
Kiedy zwolnienie podmiotowe nie przysługuje?
Obowiązek opłacania podatku VAT od samego początku prowadzenia działalności, niezależnie od osiąganych przychodów, obowiązuje tych podatników, którzy zajmują się sprzedażą towarów lub usług wymienionych w Ustawie o VAT. W związku z tym, w takich sytuacjach konieczne jest rozliczanie VAT-u nawet, jeśli nie przekroczymy limitu 200 tys. zł. przychodu.
Podmiotowe zwolnienie z VAT nie przysługuje m.in. w następujących sytuacjach:
| Sprzedajesz | Oferujesz usługi |
|---|---|
|
|
Podmiotowe zwolnienie z podatku VAT nie przysługuje również, jeśli nie posiadamy zarejestrowanej działalności gospodarczej w Polsce.
Zwolnienie z VAT przedmiotowe
Ustawa o VAT w art. 43 ust. 1 stwierdza, że podatnik świadczący wymienione tam usługi, lub sprzedający wskazane towary, jest zwolniony z VAT niezależnie od wysokości obrotu. Jest to zwolnienie przedmiotowe, czyli ze względu na przedmiot prowadzonej działalności.
Pośród usług zwolnionych przedmiotowo z VAT znajdują się:
- usługi prywatnego nauczania na poziomie przedszkolnym, podstawowym, ponadpodstawowym i wyższym – w przypadku nauczycieli,
- usługi w zakresie opieki medycznej, które służą profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawianiu zdrowia – w przypadku lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych i psychologów,
- usługi nauczania języków obcych,
- usługi finansowe: zarządzania funduszami inwestycyjnymi, w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji oraz innych zabezpieczeń transakcji, ubezpieczeń, udzielanie kredytów i pożyczek, których przedmiotem są instrumenty finansowe.
Dobrowolny VAT
Istnieje również coś takiego jak VAT dobrowolny. Oznacza to rezygnację ze zwolnienia podmiotowego, co można zrobić w dowolnie wybranym momencie. Taki zabieg jest opłacalny dla przedsiębiorców, którzy planują większe zakupy firmowe i chcą odliczyć VAT naliczony.
W sytuacji, gdy jesteśmy już zarejestrowani do VAT musimy powiadomić naczelnika urzędu skarbowego z początkiem okresu – miesiąca lub kwartału, że rezygnujemy ze zwolnienia. Jeśli dopiero założyliśmy działalność gospodarczą, to niezbędne jest złożenie zawiadomienia przed wykonaniem pierwszej czynności opodatkowanej.
Przedsiębiorca, który rezygnuje z prawa do zwolnienia, lub traci je na skutek przekroczenia obrotów, ma możliwość powrotu do zwolnienia nie wcześniej niż po upływie roku, licząc od końca roku, w którym utracił prawo do zwolnienia lub z niego zrezygnował.
Co w momencie, gdy przekroczymy limit zwolnienia?
Gdy przekroczymy limit 200 tys. zł zwolnienia podmiotowego, każda kolejna sprzedaż musi być opodatkowana podatkiem VAT. Jeśli jeszcze nie jesteśmy zarejestrowani, to niezbędne jest również zgłoszenie siebie jako podatnika VAT.
Rejestracja z wykorzystaniem formularza VAT-R jest niezbędna, jeśli początkowo korzystamy ze zwolnienia a następnie tracimy prawo do dalszego korzystania ze zwolnienia, w wyniku przekroczenia limitu sprzedaży, lub chcemy z niego zrezygnować, lub planujemy wykonać sprzedaż opodatkowaną, dotyczącą towarów lub usług, które nie są przedmiotowo zwolnione z VAT.
Podatek VAT – obowiązki vatowca?
Płatnik podatku VAT ma określone obowiązki, z których musi się regularnie wywiązywać. Zaliczamy do nich:
- Rejestracja VAT – jeśli przedsiębiorca nie jest zwolniony z opłacania podatku VAT, to ma obowiązek zarejestrować się w charakterze płatnika. Urząd skarbowy ma prawo do przeprowadzenia kontroli i zweryfikowania, czy firma rzeczywiście istnieje,
- prowadzenie ewidencji VAT i rejestru sprzedaży,
- składanie deklaracji podatkowych – składa się je miesięcznie lub kwartalnie, do 25 dnia miesiąca następującego po rozliczanym miesiącu lub kwartale,
- wystawianie faktur,
- dokonywanie płatności podatku,
- posiadanie rachunku rozliczeniowego i rachunku VAT, które będą podane na białej liście podatników VAT i umożliwią dokonywanie płatności split payment.
Ile wynosi podatek VAT w innych krajach?
| USA | W Stanach Zjednoczonych nie funkcjonuje podatek VAT, jednak zakupy obciążone są innym rodzajem podatku, występującym pod nazwą sales tax. Jego stawka wyznaczana jest przez każdy stan samodzielnie, np. na Florydzie wynosi on 6%, w Kalifornii 7,25%, zaś w stanie Oregon 0%. |
| EUROPA | Jeśli weźmiemy pod uwagę kraje, będące członkami Unii Europejskiej, jak i te, które w Europie do niej należą, to dostrzeżemy, że wysokość podatku VAT może być bardzo urozmaicona. Standardowo znajduje się on w przedziale pomiędzy 8 a 27%, jednak w wielu krajach dostępne są również obniżone stawki. |
| SZWECJA | Stawka podstawowa podatku VAT wynosi 25%, jednak dostępne są również wartości obniżone w wysokości 12%, 6% oraz 0%. Stawka zerowa stosowana jest m.in. w przypadku leków na receptę. |
| NIEMCY | Podstawowa stawka podatku VAT wynosi tu 19%, natomiast obowiązują również stawki obniżone w wysokości 7% oraz 0%. Większość towarów i usług na rynku objęta jest stawką podstawową. Stawka 7% dotyczy sprzętu medycznego, niektórych artykułów spożywczych, gazet, czasopism, e-booków. Zerowa dotyczy wybranych usług transportowych. |
| CZECHY | W tym kraju obowiązują 4 stawki podatku VAT. Podstawowa wynosi 21%, obniżone natomiast 15%, 10% oraz 0%. |
| HOLANDIA | Dostępne są trzy stawki podatku VAT. Podstawowa w wysokości 21%, obniżone natomiast w wysokości 9% i 0%. Vat-owi nie podlegają tu wybrane usługi transportowe oraz złote monety. |
| ANGLIA | Standardowa stawka podatku VAT wynosi 20%, obejmuje ona większość towarów i usług. ponadto pojawia się również stawka obniżona w wysokości 5%, dotycząca np. fotelików samochodowych czy paliwa. Z kolei stawka zerowa występuje w przypadku książek, ubrań dla dzieci i żywności. |
Podatek VAT – o czym jeszcze warto wiedzieć?
Z podatkiem VAT wiąże się biała lista podatników VAT, na który trafiają wszyscy zarejestrowani, jako jego płatnicy. Powstała ona w 2019 roku. Jest dostępna w sieci, znajdują się na niej dane przedsiębiorców, informacje o tym, czy są płatnikiem VAT czynnym czy zwolnionym, a także ich numer rachunku rozliczeniowego, na który mogą być dokonywane rozliczenia. Lista stanowi sposób na sprawdzanie wiarygodności kontrahentów.
Rachunek VAT jest tworzony w banku automatycznie, gdy zakładamy konto firmowe, inaczej rachunek rozliczeniowy. Jeśli jesteśmy czynnymi podatnikami VAT, to możemy korzystać z tzw. płatności podzielonej, czyli split payment. W ten sposób kwota na podatek będzie od razu trafiała na specjalny rachunek, jeśli klient wykona odpowiedni przelew. Z naszego artykułu o split payment dowiesz się więcej na temat tego rozwiązania.
Zarówno biała lista podatników VAT, jak i split payment stanowią narzędzia, których celem jest uszczelnienie systemu podatkowego w Polsce. Służą one wyeliminowaniu oszustw i nadużyć w tym zakresie. Ponadto wdrożony został mechanizm odwrotnego obciążenia, raportowanie w standardzie JPK, konieczność składania deklaracji podatkowych wyłącznie elektronicznie, elektroniczne systemy kontrolowania wykorzystywane przez administrację skarbową. Wszystkie te działania pozwoliły na skuteczne, systematyczne zmniejszanie luki podatkowej, co jest widoczne z roku na rok.
Ciekawostki VAT
Czy wiesz, że podatek VAT jest stosunkowo nowym rozwiązaniem jeśli chodzi o opodatkowanie przedsiębiorców i obywateli? Pierwszy podatek od towarów i usług pojawił się we Francji w 1954 roku. W Polsce miało to miejsce zdecydowanie później, bo w roku 1993, już po zmianach ustrojowych i przed denominacją złotego.
Podatek VAT stanowi jedno z podstawowych źródeł finansowania budżetów Państwa. Przykładowo w roku 2019 aż 46% budżetu miało pochodzić właśnie z podatku VAT, natomiast rok później w 2020 – 47%.
