Urlopy pracownicze są regulowane przez Kodeks Pracy, jednak są one zagwarantowane jedynie osobom, które pracują w oparciu o umowę o pracę, wszelkie umowy cywilno-prawne nie wykluczają urlopu, jednak będzie on zależny od zapisów umowy oraz odpowiednich regulacji wewnątrzzakładowych. Kiedy i w jakim wymiarze przysługują nam więc wolne dni?
Czas wolny, w którym jesteśmy zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy – tak można krótko zdefiniować urlop. W niektórych przypadkach na urlopie otrzymujemy wynagrodzenie, warto również wiedzieć, że urlop stanowi przywilej pracownika, którego pracodawca nie może mu odebrać.
Co roku przysługuje nam określona ilość dni wolnych od pracy, jest ona uzależniona od stażu pracy. Co istotne pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu okolicznościowego, macierzyńskiego, rodzicielskiego i jeszcze paru innych. Zarówno pracownicy, jak i pracodawcy powinni znać podstawy udzielania urlopów i ich rodzaje.
Spis treści
Urlopy pracownicze a Kodeks Pracy
W Kodeksie Pracy w art. 152 znajdujemy informację, że każdemu pracownikowi przysługuje niezbywalne prawo do urlopu wypoczynkowego, który będzie nieprzerwany, płatny i coroczny.
Poza urlopem wypoczynkowym, w Kodeksie Pracy znalazły się zapisy dotyczące innych rodzajów urlopów pracowniczych. Są one bezpośrednio związane z konkretnymi okolicznościami życia prywatnego. Ich szczegóły znajdują się w art. 152-157 Kodeksu Pracy.
Większość urlopów, z wyłączeniem urlopu wychowawczego gwarantuje pracownikowi wypłacanie pensji podczas dni wolnych od pracy. Jeśli jednak zdarza się sytuacja, że potrzebujemy więcej wolnego niż zostało to przewidziane w Kodeksie Pracy, to mamy również możliwość zdecydowania się na urlop bezpłatny.
Jakie rodzaje urlopów wyróżnia Kodeks Pracy?
- Urlop wypoczynkowy
- Urlop na żądanie
- Urlop okolicznościowy
- Urlop macierzyński
- Urlop bezpłatny
- Urlop tacierzyński
- Urlop ojcowski
- Urlop rodzicielski
- Urlop wychowawczy
- Urlopy zdrowotne
- Dodatkowe dni wolne od pracy
Urlop wypoczynkowy – co powinniśmy o nim wiedzieć?
Urlop wypoczynkowy przysługuje pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Ma on wymiar roczny, co oznacza, że przysługuje nam określona ilość dni wolnych w ciągu roku kalendarzowego. Jest ona uzależniona od stażu naszej pracy.
Z założenia jest to rodzaj urlopu, który ma pozwolić pracownikowi na regenerację sił i odpoczynek. Jednak to, w jaki sposób spędzimy czas wolny od pracy zależy tylko od nas. Możemy faktycznie odpoczywać, wyjechać na urlop lub zająć się zaległymi sprawami domowymi.
Ilość dni wolnych w ramach urlopu wypoczynkowego zależna jest od stażu pracy i odpowiednio będzie przysługiwać nam:
| 20 dni urlopu wypoczynkowego | W sytuacji, gdy staż pracy pracownika jest krótszy niż 10 lat. |
| 26 dni urlopu wypoczynkowego | W sytuacji, gdy staż pracy pracownika przekracza 10 lat. |
Z punktu widzenia pracodawcy bardzo ważny jest fakt, że do urlopu zalicza się jedynie dni robocze. Oznacza to, że nie bierzemy pod uwagę sobót, niedziel czy świąt. W związku z tym jeśli pracownika nie ma w pracy przez 14 dni kalendarzowych, to tak naprawdę korzysta z 10 dni urlopu.
Jak oblicza się staż pracy pracownika?
Staż pracy pracownika, czyli okres jego zatrudnienia, to nie tylko czas, jaki pracujemy u obecnego pracodawcy. Należy do niego zaliczyć również okres, jaki pracownik był zatrudniony na umowę o pracę u innego pracodawcy, oraz okres nauki (uczniowie i studenci). Do stażu pracy zaliczamy określoną ilość lat, zależnie od tego, na jakiej szkole zakończyliśmy naszą edukację. Nie sumujemy ich dodatkowo poprzez dodawanie szkoły średniej i wyższej, tylko wybieramy wyższą, ze względu na większą ilość lat.
Ile lat doliczamy do stażu pracy zależnie od ukończonej szkoły?
| Szkoła zasadnicza i inna równorzędna szkole zawodowej | 3 lata |
| Szkoła średnia ogólnokształcąca | 4 lata |
| Szkoła średnia zawodowa | 5 lat |
| Szkoła średnia zawodowa dla absolwentów szkół zasadniczych równorzędnych szkół zawodowych | 5 lat |
| Szkoły policealne | 6 lat |
| Szkoły wyższe | 8 lat |
W sytuacji, gdy osoba świeżo po szkole idzie do swojej pierwszej pracy, to prawo do urlopu wypoczynkowego stopniowo nabywa, wraz z każdym przepracowanym miesiącem. Zwykle w pierwszej pracy mamy do dyspozycji 20 dni na rok, jednak w pierwszym roku po przepracowaniu miesiąca należy nam się 1,66 (20 dni/12 miesięcy) i tak powoli zyskujemy prawo do posiadania pełnego urlopu.
W kolejnych latach sytuacja ulega zmianie, bo pracownik zyskuje prawo do pełnych 20 dni urlopu na dany rok już 1 stycznia rozpoczynającego się roku.
Wytyczne Kodeksu Pracy w kwestii urlopu wypoczynkowego
Zgodnie z założeniami Kodeksu Pracy jedna z części urlopu pracownika w ciągu roku nie powinna być krótsza niż 14 dni bez przerwy. Jednakże pozostałe dni pozostawione są już pod dowolne potrzeby pracowników. Pracownik może wnioskować o urlop w wybranym przez siebie terminie, jednak pracodawca musi wyrazić na niego zgodę. Jest to często zależne od charakteru pracy i zakresu obowiązków.
Przy większej ilości zatrudnionych pracowników, najlepszym rozwiązaniem jest stworzenie już na początku roku planu urlopowego. Każdy z pracowników zaznacza w nim kiedy chce skorzystać z swoich dwóch tygodni i jeśli ma sprecyzowane inne potrzeby krótszych urlopów to również od razu może o nich poinformować.
Takie działania pozwalają na utrzymanie sprawności działania firmy, gdyż pracodawca może zweryfikować czy wszyscy lub większość pracowników nie planują wolnego w jednym czasie, co doprowadziłoby do paraliżu realizacji zamówień, czy produkcji. Właśnie na początku roku jest dobry czas, aby ustalić między sobą – kto i kiedy idzie na urlop.
Kolejną kwestią regulowaną przez Kodeks Pracy jest wynagrodzenie na urlopie wypoczynkowym. Pracodawca jest zobowiązany do jego wypłacenia, w takim samym wymiarze, jak gdyby pracownik normalnie pracował. Z kolei w sytuacji, gdy umowa zostanie rozwiązana lub wygaśnie konieczne jest wypłacenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.
Urlop na żądanie – co to takiego i kiedy można z niego skorzystać?
Z urlopu na żądanie może skorzystać każdy pracownik, który posiada prawo do urlopu wypoczynkowego. Obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie urlopu na żądanie w wymiarze 4 dni w roku, pracownikowi zatrudnionemu na cały etat, na umowę o pracę.
Stanowi on część urlopu wypoczynkowego, więc pracownik za taki dzień otrzymuje 100% wynagrodzenia.
Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu na żądanie i jest to prawo, które w szczególnych, nagłych okolicznościach przysługuje pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę. Jednak od tej zasady istnieją wyjątki i pracodawca w określonych sytuacjach może nie zgodzić się na urlop na żądanie.
Zacznijmy od tego, że art. 167 Kodeksu Pracy definiuje, że pracownik ma obowiązek zgłosić chęć skorzystania z urlopu na żądanie najpóźniej rano, w dniu, w którym miał stawić się do pracy. Może to zrobić osobiście, mailowo lub telefonicznie. Jeśli jednak pracodawca nie wyrazi zgody na taki urlop, pracownik ma obowiązek stawić się w pracy, gdyż w przeciwnym razie może zostać zwolniony dyscyplinarnie.
Pracownicy korzystają z urlopu na żądanie z dowolnego powodu i nie mają obowiązku tłumaczenia się szefowi, z tej kwestii. Często są to nagłe sprawy rodzinne lub zdrowotne, jednak zdarza się, że taki dzień urlopu przydaje się, gdy impreza dzień wcześniej nieco się przeciągnęła.
Urlop na żądanie można wykorzystać w dowolny sposób. Można w różnych sytuacjach brać po jednym dniu, wykorzystać dwa i za jakiś czas znów dwa, czy nawet cztery naraz. Kombinacji jest wiele i zależy to od naszych potrzeb.
Jeśli jesteś na okresie próbnym, to również w takiej sytuacji możesz zgłosić urlop na żądanie, bo masz do niego prawo dokładnie na tych samych zasadach co do urlopu wypoczynkowego. Pamiętaj, że gdy wykorzystujesz urlop na żądanie, to odbierane są za to dni z urlopu wypoczynkowego, czyli jeśli w ciągu roku wykorzystać 4 dni urlopu na żądanie, a masz już nabyte 26 dni urlopu wypoczynkowego, to zostaje Ci go 22 na resztę roku.
Kolejna kwestia to zmiana miejsca pracy. Jeśli masz 26 dni urlopu rocznie, a pierwsze pół roku pracowałeś u jednego pracodawcy, po czym zmieniłeś firmę, to w drugiej firmie liczy się to ile dotąd wykorzystałeś urlopu wypoczynkowego i na żądanie w pierwszej. Co to znaczy?
Załóżmy, że w firmie X wykorzystałeś 2 dni urlopu na żądanie oraz 10 dni urlopu wypoczynkowego. Przechodzisz w czerwcu do firmy Y. Na resztę roku pozostało Ci 14 dni urlopu wypoczynkowego, z czego dwa dni możesz wykorzystać, jako urlop na żądanie. (jeśli przysługuje Ci już 26 dni urlopu)
Zależnie od firmy, jednak w większości przypadków, pierwszego dnia po powrocie do pracy, konieczne jest wypisanie wniosku urlopowego na urlop na żądanie. Pamiętaj, że jego zgłoszenie powinno nastąpić przed godziną rozpoczęcia pracy. Kodeks pracy nie określa w jaki sposób, więc będą to wewnętrzne ustalenia w danej firmie.
Kiedy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu na żądanie?
Odmawiając pracownikowi udzielenia urlopu na żądanie, pracodawca może powołać się na następujący paragraf Kodeksu Pracy art. 100 § 2 pkt 4 . Z jego treści dowiadujemy się, że każdy pracownik powinien dbać o dobro zakładu pracy.
Co to dokładnie oznacza? Jeśli tego dnia w firmie jest naprawdę gorąco i wszyscy pracownicy są zaangażowani np. w realizowanie zamówień, to pracodawca może uznać, że akurat w danej chwili Twój urlop na żądanie byłby działaniem na szkodę firmy i Ci go nie udzielić. W takiej sytuacji jeśli mimo wszystko nie pojawisz się w pracy musisz liczyć się z poważnym konsekwencjami, włącznie ze zwolnieniem dyscyplinarnym.
W związku z tym pracodawca ma możliwość odmówienia udzielenia urlopu na żądanie, w następujących sytuacjach:
- gdy dojdzie do zagrożenia interesu firmy,
- gdy pojawi się ważna, wcześniej nieprzewidziana sytuacja,
- gdy zachodzi możliwość zaszkodzenia ciągłości pracy w firmie (np. duże braki kadrowe w sezonie urlopowym lub chorobowym).
Urlop okolicznościowy – co to jest i kiedy się należy?
Urlop okolicznościowy jest specyficzną formą urlopu – zależy od konkretnej sytuacji życiowej pracownika. Ilość dni, jakie pracownik wykorzysta w ciągu roku może być więc różna. Co istotne pracodawca nie ma prawa odmówić takiego urlopu, ani przenieść go na inny dzień. Taki urlop udzielany jest na wniosek złożony przez pracownika.
Możliwość skorzystania z urlopu okolicznościowego w danym roku kalendarzowym może się pojawić, jednak nie musi. Są to dodatkowe dni wolne, do których mamy prawo w sytuacji śmierci/pogrzebu bliskiego członka rodziny, narodzin własnego dziecka, czy z powodu ślubu własnego lub dziecka.
Wymiar urlopu okolicznościowego to, zależnie od sytuacji od 1 do 2 dni, jednak jeśli w danym roku zdarzy się kilka sytuacji, które do niego uprawniają, to dni te będą się kumulować. Przykładowo jeśli w tym samym roku umrze matka i ojciec pracownika, oraz urodzi mu się dziecko, to będzie on miał prawo wykorzystać 6 dni urlopu okolicznościowego.
Jest to urlop w 100% płatny, a obowiązek zapłaty wynagrodzenia za te dni spoczywa na pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że urlop okolicznościowy przysługuje jedynie pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę.
Ile dni urlopu okolicznościowego przysługuje pracownikowi?
| 1 dzień |
|
| 2 dni |
|
Ważne! Jeśli korzystasz z urlopu okolicznościowego z powodu ślubu własnego lub dziecka i z dowolnej przyczyny nie dojdzie on do skutku, to tracisz prawo do takiego urlopu, a dwa wykorzystane dni liczone są jako urlop wypoczynkowy.
Urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia się dziecka wykorzystuje najczęściej ojciec, gdyż matka w tym czasie przechodzi już na urlop macierzyński. Są to dwa dni, które mężczyzna może wykorzystać chociażby na odebranie rodziny ze szpitala.
Jeden dzień urlopu w związku ze śmiercią teścia lub teściowej przysługuje również po rozwodzie.
Uzyskanie urlopu okolicznościowego wymaga złożenia u pracodawcy odpowiedniego wniosku. W takiej sytuacji pracodawca może wymagać przedłożenia określonych dokumentów:
- odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka,
- odpisu aktu zgonu,
- odpisu aktu małżeństwa.
Urlop bezpłatny – kiedy można z niego skorzystać i co trzeba o nim wiedzieć?
Urlop bezpłatny może być udzielony w zasadzie na dowolnie długi czas. Istnieje jedno zastrzeżenie – jeśli będzie on trwał dłużej niż 3 miesiące, to pracodawca ma prawo pracownika z niego odwołać. Na taki rodzaj urlopu decydują się osoby, które mają zawirowania w życiu osobistym i urlop wypoczynkowy może okazać się zbyt krótki, aby wszystko poukładać. Niekiedy również jest to sposób na zwiedzenie świata, po czym wrócenie na wcześniejsze stanowisko.
Koniecznie jednak należy mieć na uwadze kilka ważnych kwestii. Po pierwsze, w czasie gdy pracownik jest na urlopie bezpłatnym, to jak sama nazwa wskazuje nie otrzymuje wynagrodzenia, a to oznacza, że pracodawca nie odprowadza składek ZUS. Trzeba więc liczyć się z tym, że po upływie 30 dni pracownik, w takiej sytuacji traci:
- ubezpieczenie zdrowotne,
- prawo do świadczenia rehabilitacyjnego,
- prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego czy macierzyńskiego.
W związku z tym, pracownik już 30 dni po przejściu na urlop bezpłatny straci możliwość korzystania z bezpłatnych wizyt u lekarza w przychodni.
Kolejną istotną kwestią jest fakt, że w tym czasie pracodawca nie będzie opłacał również składki emerytalnej, więc czas ten nie będzie liczony do minimalnego stażu pracy, który jest niezbędny, aby przejść na emeryturę.
Urlop bezpłatny a urlop wypoczynkowy
Jeśli pracownik decyduje się przejść na urlop bezpłatny, to każdy miesiąc w konkretnym roku obniża wymiar należnego mu urlopu wypoczynkowego.
Co to oznacza?
Co roku przysługuje nam 20 lub 26 dni urlopu wypoczynkowego, czyli 1/12 z tej liczby na miesiąc. Jeśli przykładowo pójdziemy na urlop bezpłatny na 5 miesięcy, to będzie nam przysługiwać w danym roku o 5/12 urlopu wypoczynkowego mniej.
Bezpłatny urlop i jednoczesne prowadzenie własnej działalności gospodarczej
Osoby, które są jednocześnie zatrudnione na podstawie umowy o pracę i prowadzą własną działalność gospodarczą, powinny odpowiednio przekalkulować możliwość skorzystania z urlopu bezpłatnego.
W momencie, gdy pracujemy i prowadzimy DG opłacamy samodzielnie jedynie składkę zdrowotną, która w większej części jest odliczana od podatku. Zawieszenie stosunku pracy spowoduje, że pracodawca przestanie opłacać składki na ubezpieczenie społeczne, więc będziesz miał obowiązek przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności, co może okazać się znacznym kosztem.
Urlop bezpłatny w Kodeksie Pracy
Informacje odnośnie urlopu bezpłatnego znajdujemy w Kodeksie Pracy w art. 174. Są tu jasno określone przesłanki do udzielenia urlopu bezpłatnego, dowiadujemy się również, w jakich sytuacjach nie ma możliwości jego udzielenia, oraz z jakimi konsekwencjami wiąże się urlop bezpłatny.
Kto ma możliwość skorzystania z urlopu bezpłatnego?
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, możliwość skorzystania z urlopu bezpłatnego ma każdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Umowa ta może być zawarta zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. Co ciekawe wniosek, o udzielenie takiego urlopu można złożyć nawet w dniu rozpoczęcia pracy, choć z pewnością nie byłoby to dobrze odebrane.
Udzielenie urlopu bezpłatnego odbywa się jedynie na podstawie wniosku samego pracownika. Ze strony pracodawcy nie istnieje możliwość „wysłania” na urlop bezpłatny. Nauczyciele korzystają z urlopów bezpłatnych dokładnie na tych samych zasadach.
Jak długi może być urlop bezpłatny?
Nie zostało w żaden sposób prawnie określone, ile może lub powinien trwać urlop bezpłatny. Nie ma żadnego minimalnego czasu, ani maksymalnego. Dopuszcza się więc zarówno kilka dni, miesięcy, jak i lat. Kwestia ta jest regulowana pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.
Kluczowe jest, że pracodawca MA PRAWO odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego. Może się więc nie przychylić do wniosku pracownika. Ponadto to pracodawca ustala wymiar urlopu bezpłatnego. Jeśli pracownik złoży wniosek o 6 miesięcy, to może się zdarzyć, że do takiej prośby pracodawca się nie przychyli, ale zaproponuje np. 1 miesiąc.
Kolejna ważna kwestia jest taka, że pracodawca ma również możliwość, w przypadku urlopów bezpłatnych przekraczających 3 miesiące, zagwarantowania sobie opcji odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego. Jednak nie musi z tego korzystać. Takiego odwołania dokonuje się zwykle z ważnych przyczyn. Warto również wiedzieć, że jeśli informacja o takiej możliwości nie pojawiła się w dokumentach związanych z udzielaniem urlopu, to odwołanie z niego pracownika nie będzie możliwe, chyba że on sam wyrazi na to zgodę.
Praca w innym miejscu, na urlopie bezpłatnym
Okazuje się, że w czasie urlopu możliwe jest wykonywanie pracy u innego pracodawcy. Jednak, aby tak właśnie było Twój obecny pracodawca musi wyrazić zgodę na podjęcie pracy w innym miejscu.
Na rynku pracy możemy spotkać się z różnymi sytuacjami, w związku z tym zdarzają się też takie, w których pracodawca może zaproponować wzięcie urlopu bezpłatnego pracownikowi i podjęcie w tym czasie innego zatrudnienia, z uwagi na przejściowe problemy finansowe firmy.
Z pewnością możliwość podjęcia zatrudnienia gdzie indziej w czasie urlopu bezpłatnego wiąże się z dobrymi relacjami z obecnym pracodawcą. Jest to jednak kwestia, na jaką pracownik zawsze musi się zgodzić, gdyż o urlopie bezpłatnym zawsze decyduje pracownik.
Praca u innego pracodawcy w czasie urlopu bezpłatnego ma pewne korzyści. Przede wszystkim nasz czas pracy pozostaje ciągły. Zawarcie odpowiedniego porozumienia między przedsiębiorstwami sprawia, że czas ten wlicza się do okresu zatrudnienia, w firmie, w jakiej pracowaliśmy dotychczas.
W takiej sytuacji podstawę zatrudnienia w drugiej firmie stanowi umowa o pracę na czas określony między pracownikiem a nowym pracodawcą. Dochodzi w ten sposób do powstania stosunku pracy, więc nowy pracodawca ma obowiązek wypłacać wynagrodzenie, udzielać urlopu czy opłacać składki.
Istnieje również możliwość podjęcia pracy w czasie trwania urlopu bezpłatnego, bez informowania o tym fakcie pracodawcy. W jaki sposób? Musi być ona realizowana na podstawie umowy cywilno-prawnej. A więc możesz wówczas podjąć zatrudnienie na umowę zlecenie lub o dzieło.
Wypowiedzenie a urlop bezpłatny
Warto pamiętać, że urlop bezpłatny stanowi jedynie zawieszenie stosunku pracy, a nie wypowiedzenie umowy. Nie jest ona rozwiązywana. W tym czasie obowiązują przepisy o ochronie trwałości stosunku pracy. Oznacza to jednoznacznie, że w czasie, gdy pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, nie może zostać zwolniony.
Jednak od każdej zasady jest wyjątek. W sytuacji, gdy firma jest likwidowana lub ogłasza upadłość, to taki pracownik może zostać zwolniony wraz ze zwolnieniami grupowymi. Ma to zastosowanie jeśli urlop bezpłatny trwał dłużej niż 3 miesiące.
Mimo wszystko pracownik ma możliwość złożenia wypowiedzenia, w czasie kiedy przebywa na urlopie bezpłatnym. Jednocześnie prawo dopuszcza również rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron.
Gdy zakończy się okres udzielonego urlopu bezpłatnego, pracownik ma prawo powrotu do pracy, a pracodawca nie może mu tego odmówić.
Jeśli pracodawca wyrazi zgodę, to pracownik może skorzystać z urlopu bezpłatnego w czasie trwania wypowiedzenia. Jednak w takiej sytuacji długość takiego urlopu nie może przekraczać długości samego okresu wypowiedzenia.
W konkretnych sytuacjach, gdzie wina pracownika jest ewidentna, pracodawca ma prawo go zwolnić dyscyplinarnie, również jeśli przebywa on na urlopie bezpłatnym. Umowa może być również rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym, jeśli po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik nie stawi się do pracy.
Zgoda pracodawcy na urlop bezpłatny
Jak już wiemy pracodawca może zgodzić się na urlop bezpłatny, jednak nie musi tego robić. Istnieje jednak szereg sytuacji, w których nie ma on możliwości odmówienia jego udzielenia i musi wyrazić zgodę.
| Dla młodocianego pracownika w czasie ferii | Osoby uczące się w szkołach dla osób pracujących, mogą wnioskować o urlop bezpłatny, którego wymiar łącznie z urlopem wypoczynkowym nie może przekroczyć 2 miesięcy- pracodawca MUSI go udzielić |
| Na czas odbywania ćwiczeń wojskowych | Pracodawca zobowiązany jest do udzielenia bezpłatnego urlopu pracownikowi, który został powołany do odbycia ćwiczeń wojskowych lub pełnienia okresowej służby wojskowej. |
| W celu pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych | Na wniosek organizacji związkowej przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego. |
| Dla posłów i senatorów | Nie można odmówić urlopu bezpłatnego posłowi lub senatorowi na czas sprawowania mandatu oraz przez trzy miesiące po jego wygaśnięciu. |
| Udzielany twórcy projektu wynalazczego | Osoba będąca wynalazcą ma prawo do urlopu bezpłatnego w miejscu pracy. |
| Urlop wychowawczy | Aby mieć prawo do urlopu wychowawczego trzeba mieć przepracowane co najmniej 6 miesięcy na umowę o pracę. Pracodawca nie może go odmówić. |
O udzielenie urlopu bezpłatnego należy złożyć pisemny wniosek do pracodawcy.
Urlop macierzyński i tacierzyński oraz rodzicielski – ile trwa i co należy o nich wiedzieć?
Gdy na świat przychodzi dziecko pracownicy należy się urlop macierzyński. Z założenia rozpoczyna się on w dniu porodu, jednak jeśli złożymy wniosek, to pracodawca może udzielić go już wcześniej, ale maksymalnie na 6 tygodni przed planowanym porodem. Później będzie on odpowiednio skrócony po porodzie o wykorzystaną część.
Urlop macierzyński może trwać od 20 do nawet 31 tygodni.
Z pierwszych 14 tygodni obowiązkowo korzysta matka dziecka. Jednak kolejne, maksymalnie 6 tygodni może przekazać ojcu dziecka, wówczas mówimy o urlopie tacierzyńskim. Jeśli urodzą się bliźniaki to długość możliwego do wykorzystania urlopu zostanie odpowiednio wydłużona.
Rodzice muszą się porozumieć, bo oboje nie mogą jednocześnie korzystać z urlopu macierzyńskiego/ tacierzyńskiego. Jako pracownicy mamy również obowiązek poinformowania szefa, jak długo planujemy przebywać na takim urlopie. Swoją decyzję o powrocie do pracy należy mu zgłosić co najmniej na 7 dni przed powrotem do obowiązków zawodowych.
Warto jednak wiedzieć, że jeśli mamy do czynienia z ciążą mnogą to urlop macierzyński będzie odpowiednio dłuższy.
| Bliźniaki | 31 tygodni |
| Trojaczki | 33 tygodnie |
| Czworaczki | 35 tygodni |
| Piątka lub więcej dzieci przy jednym porodzie | 37 tygodni |
Co istotne, jeśli pracownik przysposabia dziecko, to również należy mu się urlop macierzyński w identycznym wymiarze, jak przy dziecku biologicznym. Długość uzależniona będzie od ilości przysposobionego potomstwa.
Urlop rodzicielski, nazywany rocznym macierzyńskim
Zamiany w prawie sprawiły, że kobieta, choć może to być i ojciec dziecka, mogą pozostać z nim w domu rok. Z uwagi na fakt, że wówczas mamy wypłacany zasiłek macierzyński, przyjęło się więc całość nazywać rocznym macierzyńskim. Jednak w istocie jest tak, że macierzyński to 20 tygodni, a kolejne 32 tygodnie to urlop rodzicielski, więc, w sumie cały rok.
Z urlopu rodzicielskiego może skorzystać również ojciec, jeśli np. matka wróciła do pracy po 14 obowiązkowych tygodniach, ojciec wykorzysta 6 tygodni tacierzyńskiego, a następnie urlop rodzicielski.
Urlop macierzyński po poronieniu
Zgodnie z polskim prawem po 22 tyg ciąży mówi się o tzw urodzeniu martwym. Jest to wyjątkowo trudna sytuacja, w której kobieta ma możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego. Przysługuje jej również prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Aby dopełnić formalności konieczne jest przekazanie pracodawcy aktu urodzenia martwego dziecka, lub kopii dokumentu. Wówczas kobieta ma prawo do 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Korzystanie z tej możliwości nie jest jednak obligatoryjne i można od razu wrócić do pracy. Jeśli jednak się zdecydujemy to zasiłek macierzyński będzie liczony od dnia porodu i będzie wynosił 100% pensji.
Kto wypłaca zasiłek macierzyński?
Tutaj sytuacja zależy od wielkości firmy w jakiej pracujemy. Zasiłek macierzyński przeznaczony jest dla osób, które opłacają składki chorobowe.
Jeśli firma zatrudnia nie więcej niż 21 pracowników, to wypłata zasiłku macierzyńskiego leży po stronie ZUS. Jeśli z kolei w firmie jest więcej pracowników, to wypłata zasiłków będzie przychodzić jak normalne wynagrodzenie od pracodawcy, a on rozliczy się bezpośrednio z ZUS-em.
Jaka jest wysokość zasiłku macierzyńskiego?
Zasiłek macierzyński, czyli to ile otrzymujemy przez 20 tygodni, wynosi 100% podstawy wymiaru pensji i zasiłek jest obliczany jako średnia z ostatnich 12 przepracowanych miesięcy. Jeśli pracujemy krócej niż rok, to zasiłek zostanie wyliczony jako średnia z okresu zatrudnienia.
Obliczenie tego, ile będzie wynosił nasz zasiłek macierzyński jest stosunkowo proste. Można też skorzystać z ogólnodostępnych kalkulatorów. Jednak idąc na 20 tygodni urlopu z góry wiesz, że będzie dostawać pełną pensję.
Sytuacja wygląda inaczej jeśli decydujesz się przedłużyć urlop macierzyński o urlop rodzicielski. Jeśli wniosek został złożony w odpowiednim terminie, czyli do 21 dni po porodzie – jeden wspólny wniosek o macierzyński i rodzicielski, to przez cały rok będziesz mieć wypłacane 80% pensji.
Jeśli jednak wniosek zostanie złożony zbyt późno, to na macierzyńskim będzie wypłacane 100% wynagrodzenia, zaś na rodzicielskim 60%.
W jakich szczególnych sytuacjach matkom również przysługuje zasiłek macierzyński?
Spotykają nas różne sytuacje, jednak warto wiedzieć, że zasiłek macierzyński będzie należał się również matkom, których:
- tytuł do ubezpieczeń społecznych uległ wygaśnięciu w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego,
- umowa wygasła w dniu porodu,
- zatrudnienie zostało przerwane w czasie ciąży wraz z naruszeniem przepisów prawa,
- doszło do wygaśnięcia umowy w czasie ciąży na skutek upadku zakładu pracy,
- narodziny lub adopcja dziecka miały miejsce w czasie korzystania z urlopu wychowawczego.
Dodatkowo od roku 2016 obowiązuje tzw. kosiniakowe, czyli roczny zasiłek macierzyński dla matek, które nie posiadają zatrudnienia, są bezrobotne i nie płacą składek chorobowych. Przysługuje im 1000 zł miesięcznie brutto.
Urlop tacierzyński
Jeśli ojciec dziecka planuje go wykorzystać, musi zgłosić to pracodawcy co najmniej 14 dni wcześniej. Ojciec o taki urlop może starać się również w sytuacji, gdy matka nie pracuje i nie przysługuje jej macierzyński.
W prawodawstwie nie ma informacji o urlopie tacierzyńskim, gdyż jest to potoczna nazwa części urlopu macierzyńskiego przejmowanej przez ojca.
Istotną kwestią jest również fakt, że jeśli w czasie urlopu macierzyńskiego matka dziecka rozchoruje się i konieczna będzie hospitalizacja, to ojciec niejako automatycznie może przejść na urlop tacierzyński, załączając do wniosku zaświadczenie o dacie przyjęcia do szpitala.
Przy jednym dziecku urlop tacierzyński może trwać maksymalnie 6 tygodni. Jeśli jednak nasza rodzina jest większa i na świecie pojawiają się bliźniaki, to tata będzie miał możliwość skorzystania z 17 tygodni takiego urlopu, przy trojaczkach będzie to 19 tygodni, przy czworaczkach 21 tygodni, a jeśli w czasie jednego porodu na świat przyjdzie pięcioro dzieci lub więcej, to nawet 23 tygodnie.
Urlop tacierzyński przysługuje zarówno na własne dzieci biologiczne, jak i na adoptowane.
Zasady opłacania zasiłku tacierzyńskiego są identyczne jak w przypadku zasiłku macierzyńskiego. Ojciec otrzymuje więc 100% wynagrodzenia, liczonego jako średnią z ostatnich 12 miesięcy. W czasie przebywania na urlopie tacierzyńskim mężczyzna nie może również zostać zwolniony.
Urlop ojcowski – co to takiego i jak długo trwa?
Urlop ojcowski to 14 dni wolnego, jakie przysługują każdemu ojcu po narodzinach dziecka. Ten rodzaj urlopu pozostaje niezależny od innych urlopów związanych z narodzinami i opieką nad dzieckiem. W związku z tym ojciec ma możliwość skorzystania z niego również w sytuacji, gdy matka przebywa na urlopie.
Na wykorzystanie swoich dwóch wolnych tygodni ojciec ma dwa lata od momentu narodzin dziecka. Jeśli tego nie zrobi, to urlop przepada. Warto wiedzieć, że nie ma konieczności korzystania z niego bezpośrednio po porodzie. Mamy na to aż 2 lata.
Warto pamiętać również, że jeśli jesteśmy zatrudnieni na umowę o pracę to dzień porodu oraz kolejny dzień to dni, które przysługują Ci w ramach urlopu okolicznościowego na narodziny własnego dziecka. Konieczne jest jedynie złożenie odpowiedniego wniosku u pracodawcy.
Wracając do urlopu ojcowskiego przysługuje on wszystkim ojcom, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Nie ma tu znaczenia jej wymiar, ani to czy jest to okres próbny, umowa na czas określony czy nieokreślony.
Urlop ojcowski przysługuje również na dziecko adoptowane, jednak tylko w sytuacji, gdy nie ukończyło ono 7 roku życia.
Istotne jest również to, że urlop można dzielić na części np. 2 razy po tygodniu i jest on tak samo długi niezależnie od tego ile dzieci się urodzi. Nie ma on również wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego. Urlop ojcowski jest 100% płatny.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy przysługuje rodzicom, którzy przez co najmniej pół roku pracują na podstawie umowy o pracę. Wypełniony wniosek trzeba złożyć w firmie, wraz z aktem urodzenia dziecka. Jedno z rodziców składa u pracodawcy wniosek o urlop wychowawczy, a drugie, że rezygnuje z takiej możliwości na rzecz partnera/ drugiego opiekuna.
Pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu wychowawczego. Tak więc złożenie wniosku jest właściwie poinformowaniem pracodawcy, że z takiej opcji będziemy korzystać. Pracownik na urlopie wychowawczym może złożyć wypowiedzenie, jednak nie może zostać zwolniony. Może to mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdy firma ogłosi upadłość lub uzasadnione będzie zwolnienie dyscyplinarne.
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek przyjąć pracownika dokładnie na to samo zajmowane wcześniej stanowisko lub też stanowisko równorzędne, które będzie odpowiadać kompetencjom pracownika.
Urlop wychowawczy to maksymalnie trzy lata. Jednak można podzielić go na części – maksymalnie 5 i należy go wykorzystać zanim dziecko ukończy 6 lat. Rodzicom na każde dziecko przysługuje osobny urlop wychowawczy.
Prawo do urlopu wychowawczego ma również przedsiębiorca. W takiej sytuacji warunkiem jest opłacanie przez co najmniej pół roku składek na ubezpieczenie społeczne. Ten okres nie może być przerywany i powinien mieć miejsce bezpośrednio przed udaniem się na urlop wychowawczy. W czasie gdy przedsiębiorca przebywa na takim urlopie, ZUS opłaca za niego składki z budżetu państwa.
Do urlopu wychowawczego nie są upoważnieni pracownicy zatrudnieni na umowę zlecenie lub umowę o dzieło, bezrobotni czy ubezpieczeni w KRUS.
Warto jednak wiedzieć, że jeśli kobieta była zarejestrowana jako bezrobotna, to nie straci statusu osoby bezrobotnej i będzie miała możliwość pobierania zasiłku. Niezbędne jest jednak zgłoszenie braku gotowości do podjęcia pracy w PUP, z powodu opieki nad dzieckiem.
Istnieje również możliwość podziału urlopu wychowawczego pomiędzy dwoje rodziców. Jednak trzeba pamiętać, że jest on bezpłatny. W takiej sytuacji mogą oni korzystać z niego nawet równocześnie, a każde zyskuje po 18 miesięcy.
Mimo iż urlop wychowawczy jest bezpłatny, to rodziny o niższym statusie materialnym mogą złożyć w MOPS wniosek do zasiłek wychowawczy. Jest to dokładnie dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, przyznawany jest on do zasiłku rodzinnego.
Taki zasiłek wychowawczy wynosi 400 zł. Przy jednym dziecku można go pobierać przez 24 miesiące, przy dwójce przez 36 miesięcy, zaś nawet do 72 miesięcy jeśli dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności.
Aby uzyskać prawo do pobierania takiego zasiłku, dochód na jedną osobą w rodzinie nie może przekraczać 674 zł.
W czasie urlopu wychowawczego dozwolone jest podjęcie dodatkowego zatrudnienia. Jednakże jedynie na umowę o dzieło lub umowę zlecenie. Nie ma również obowiązku informowania swojego pracodawcy, że pracujemy w czasie urlopu wychowawczego.
Urlop wychowawczy jest również liczony do stażu pracy. Liczy się więc do emerytury.
Urlopy zdrowotne
W niektórych grupach zawodowych pojawia się opcja urlopu dla poratowania zdrowia – leczenie, leczenie uzdrowiskowe, czy rehabilitację uzdrowiskową. W tej grupie znajdują się chociażby nauczyciele i jest to regulowane odrębnymi przepisami – w tym wypadku Kartą Nauczyciela.
Taki urlop może trwać maksymalnie rok, a aby został udzielony nauczyciel musi w danej szkole przepracować nieprzerwanie 7 lat. Ponadto udziela się go nauczycielom pracującym jedynie w pełnym wymiarze godzin, na umowę o pracę na czas nieokreślony lub zatrudnionym na podstawie mianowania.
Nauczyciel może ubiegać się wówczas o udzielenie takiego urlopu u dyrektora szkoły. Jednak konieczne jest również przedłożenie orzeczenia lekarskiego, które będzie stanowiło potwierdzenie takiej konieczności – zasadności udzielania takiego świadczenia.
Istnieją również inne grupy zawodowe, które mają możliwość skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Są to:
- policjanci – jednorazowy urlop to maksymalnie 6 miesięcy, przy czym maksymalnie może to być 18 miesięcy,
- sędziowie – maksymalnie 6 miesięcy,
- prokuratorzy – maksymalnie 6 miesięcy.
Inne dni wolne od pracy
- Prawo do corocznego zwolnienia z pracy w związku z opieką nad dzieckiem – rodzic ma prawo skorzystać z dwóch dni opieki w roku w związku z wychowaniem dziecka. Może to być urlop na żądanie, jednak nie będzie liczony z puli urlopu wypoczynkowego. Pracodawcy należy zgłosić, że chcemy wykorzystać opiekę na dziecko. Dwa dni przysługują na każde dziecko. Przywilej ten mają rodzice dzieci do ukończenia przez nie 14 roku życia. Urlop taki można wybierać po jednym dniu, dwa dni naraz lub podzielić ten czas na godziny.
- Wolne od pracy w celu szukania pracy – pracownik na przynajmniej dwutygodniowym wypowiedzeniu, zwolniony przez pracodawcę ma prawo do dni wolnych. Jeśli okres wypowiedzenia trwa od 2 tygodni do 3 miesięcy to do dyspozycji pracownika są dwa dni wolnego na szukanie nowej pracy. Jeśli z kolei wypowiedzenie to 3 miesiące, to przysługują 3 dni. Ich udzielenie następuje na wniosek pracownika.
- Biegły, świadek NIK – jeśli pracownik zostanie wezwany przez NIK w charakterze biegłego lub świadka to musi być zwolniony z świadczenia pracy. Wynagrodzenie za ten czas wypłaca odpowiedni organ na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pracodawcę o wysokości utraconego dochodu.
- Policja, sąd, jednostka wojskowa – jeśli pracownik zostanie wezwany do osobistego stawiennictwa przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony, organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, prokuratury, sądu, policji lub organu, który prowadzi postępowanie w sprawie wykroczenia, to pracodawca musi zwolnić pracownika na czas niezbędny, aby możliwe było załatwienie sprawy, która stanowiła przedmiot wezwania. W tej sytuacji również otrzymujemy wynagrodzenie od właściwego organu, na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pracodawcę o utraconym dochodzie.
- Akcje ratownicze – jeśli pracownik jest członkiem ochotniczej Straży Pożarnej lub Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, to jeśli prowadzona jest akcja ratownicza pracodawca również ma obowiązek udzielić swojemu pracownikowi wolnego od pracy.
- Oddanie krwi – jeśli pracownik oddaje krew lub wykonuje badania okresowe zlecone przez stację krwiodawstwa (jeśli nie ma możliwości ich zrobienia w czasie wolnym od pracy) pracodawca ma obowiązek zwolnienia pracownika z obowiązków z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Pracownik powinien jednak przedłożyć w miejscu pracy zaświadczenie z punktu krwiodawstwa.
