Zarząd sukcesyjny jest nową instytucją w prawie, jeśli chodzi o taki zarząd nad przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Pojawiła się ona w roku 2018, kiedy w życie weszła nowa ustawa. Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku może być zarówno osoba, która została ustalona za życia przez zmarłego przedsiębiorcę, jak i już po jego śmierci poprzez spełnienie określonych wymogów.
Spis treści
Co to jest zarząd sukcesyjny ?
Zarząd sukcesyjny powoływany jest po śmierci przedsiębiorcy i sprawuje on piecze nam firmą do czasu dopełnienia niezbędnych formalności spadkowych. Ma on się zająć sprawami wynikającymi z prowadzenia przedsiębiorstwa i czynnościami zwykłego zarządu. Wszystko to do czasu, aż uregulowane zostaną kwestie spadkowe i małżonek, spadkobierca ustawowy lub testamentowy będzie mógł formalnie przejąć prowadzenie firmy.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest więc tymczasowym rozwiązaniem, umożliwiającym dalsze prowadzenie działalności gospodarczej w chwili śmierci przedsiębiorcy.
Zasady przekazywania firmy następcom po zmarłym przedsiębiorcy, regulowane są przez ustawę z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Wprowadzono ponadto inne ułatwienia związane z sukcesją przedsiębiorstw. Co istotne wszystkie te zasady dotyczą jedynie firm, które są zarejestrowane w CEIDG.
Przez zarząd sukcesyjny należy rozumieć formę tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem. Jest to rozwiązanie, które po śmierci właściciela firmy, daje prawnym następcom czas na podjęcie decyzji, czy będą kontynuować działalność na własny rachunek, sprzedadzą ją czy też zamkną.
Do czasu uregulowania formalności spadkowych zarząd sukcesyjny pozostaje odpowiedzialny za działanie firmy, a przede wszystkim za umowy z pracownikami, kontakty z kontrahentami sprawy podatkowe oraz ZUS. Zarząd sukcesyjny wygasa po upływie 2 lat od śmierci przedsiębiorcy, jednak w szczególnych sytuacjach możliwe jest przedłużenie tego okresu do czasu nie dłuższego niż 5 lat.
Ponadto w określonych sytuacjach może dojść do wcześniejszego wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, co ma miejsce jeśli:
- w czasie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,
- jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku, np. poprzez wniesienia go w całości aportem do spółki,
- stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jednego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego,
- ogłoszono upadłość przedsiębiorcy,
- w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, jeśli nie został w tym czasie powołany kolejny zarządca,
- wcześniej nastąpi dział spadku obejmujący przedsiębiorstwo w spadku.
Jak jest powoływany zarząd sukcesyjny?
Zarządca sukcesyjny może zostać wskazany jeszcze za życia przedsiębiorcy, a także powołany już po jego śmierci. Obie sytuacje nieco różnią się między sobą pod względem formalnym. Co musisz na ten temat wiedzieć?
Przedsiębiorca ma możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego lub dokonania zastrzeżenia, że z chwilą jego śmierci wybrany prokurent stanie się właśnie zarządcą sukcesyjnym. Jednak warto wiedzieć, że w celu dokonania takiego zastrzeżenia konieczne jest uzyskanie zgody prokurenta, oraz dokonanie zgłoszenia do CEIDG – w formie pisemnej lub elektronicznej. Może to zostać przeprowadzone jednocześnie z ustaleniem prokurenta lub już w czasie po udzieleniu prokury. Osoba taka nie musi posiadać specjalnych uprawnień czy też wykształcenia. Tutaj również jedynym wymogiem jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych oraz brak orzeczonego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Jeśli więc prowadzimy firmę i na wypadek swojej śmierci chcemy powołać zarządcę sukcesyjnego, to potrzebować będziemy:
- pisemnej zgody zarządcy na pełnienie takiej funkcji,
- oświadczenia o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej,
- zgłoszenia takiej osoby/ zarządcy do CEIDG.
Zarządca sukcesyjny może jednak zastać powołany również po śmierci przedsiębiorcy, jeśli nie dokonał on takiego rozporządzania za życia. Gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony za życia to można go powołać w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Może tego dokonać:
- współmałżonek przedsiębiorcy, któremu będzie przysługiwał udział w przedsiębiorstwie spadku,
- spadkobierca ustawowy, który przyjął spadek,
- spadkobierca testamentowy, który przyjął spadek,
- zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, w sytuacji, gdy zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie spadku.
Aby małżonek lub spadkobierca ustawowy miał możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego, konieczna jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie spadku większy niż 85/100. Formalności związane z powołaniem zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy należy spisać u notariusza, gdyż w innej sytuacji, będą one nie ważne. Wówczas to właśnie notariusz składa odpowiednią informacje do CEIDG.
Jaki cel ma zarząd sukcesyjny?
Dawniej śmierć przedsiębiorcy doprowadzała do sparaliżowania jego działalności. Nawet jeśli spadkobiercy chcieli ją dalej prowadzić, to jednak musieli przejść przez długotrwałe procedury spadkowe, które często skutkowały utratą kontrahentów, a często również uzyskanych wcześniej przez firmę licencji, koncesji i decyzji. Wprowadzenie nowej ustawy w 2018 roku sprawiło, że możliwe stało się utrzymanie firmy na rynku, poprzez jej zarządzanie przez ustanowioną osobę, do czasu dopełnienia wszelkich formalności spadkowych. Dzięki temu można więc znacząco ograniczyć straty.
Jaki jest zakres działania zarządcy sukcesyjnego?
Przede wszystkim zarządca sukcesyjny ma obowiązek rozliczania się z właścicielami przedsiębiorstwa w spadku. Wykonuje on prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy, które wynikają z prowadzonej przez niego działalności, jego obowiązkiem jest również prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku.
W jego gestii leżeć będą więc wszelkie sprawy, które wcześniej należały do przedsiębiorcy: pracownicze i konsumenckie, zaciąganie zobowiązań, zawieranie, wykonywanie i rozwiązywanie umów, a nawet realizacja obowiązków publicznoprawnych – podatkowych. Dodatkowo istotne jest wykonywanie praw i obowiązków wynikających z koncesji, licencji, zezwoleń, zgód i pozwoleń.
Osoba na takim stanowisku może również pozywać i być pozywana, a także brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i pozasądowych, które prowadzone są pomiędzy przedsiębiorcami, oraz z udziałem konsumentów.
Zarządca sukcesyjny ma również prawo dysponowania rachunkiem bankowym przedsiębiorcy, który jest wykorzystywany do prowadzenia przedsiębiorstwa.
Kto może być zarządcą sukcesyjnym?
Powołanie zarządcy sukcesyjnego może mieć bardzo duże znaczenie dla firmy i zatrudnionych w niej osób, a także dla kontrahentów, którzy z nią współpracują. W wielu przypadkach więc utrzymanie takiego przedsiębiorstwa na rynku w czasie toczenia się spraw spadkowych po śmierci właściciela jest niezwykle istotne. Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Taką funkcję w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba, jednak przedsiębiorca może również wskazać zarządcę rezerwowego, jeśli ten wybrany w pierwszej kolejności nie mógłby pełnić obowiązków z powodu:
- śmierci,
- odwołania go przez przedsiębiorcę,
- ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych,
- uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej, które obejmuje wykonywaną przez przedsiębiorcę działalność lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem
Dane takiego dodatkowego zarządcy przedsiębiorca zgłasza we wniosku do CEIDG.
Nie każdy jednak może zostać zarządcą sukcesyjnym. Takiego stanowiska nie można pełnić w następujących sytuacjach:
- posiadania prawomocnego orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej,
- posiadania prawomocnie orzeczonego środka karnego albo środka zabezpieczającego w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę, lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.
Ponadto zarządcą sukcesyjnym nie może zostać osoba prawna, czyli np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zgłoszenie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG
Jest to bardzo ważna kwestia. Zarządca sukcesyjny musi zostać zgłoszony do CEIDG. Można tego dokonać na kilka sposobów.
- on-line – to zdecydowanie najłatwiejsze i najszybsze rozwiązanie. Musimy skorzystać ze strony biznes.gov.pl i dokonać zmian w danych we wpisie CEIDG.
- w urzędzie gminy – należy złożyć papierową wersję aktualizacyjną naszego wniosku do CEIDG.
- pocztą/ listem poleconym – wniosek musi być własnoręcznie podpisany, a sam podpis potwierdzony przez notariusza.
Złożenie takiego wniosku jest bezpłatne, jednak musimy również pamiętać, o załączeniu oświadczenia o powołaniu zarządcy sukcesyjnego oraz podpisanej zgody na pełnienie takiej funkcji. Można we wniosku złożyć oświadczenie, iż stosowna zgoda została udzielona – dokonuje się tego pod groźbą odpowiedzialności karnej. Jeśli zarządca sukcesyjny jest powołany przez przedsiębiorcę i wpisany do CEIDG to rozpoczyna on pełnienie swoich obowiązków z chwilą śmierci właściciela firmy.
Zarządca sukcesywny w spółce cywilnej
Jeśli dojdzie do śmierci jednego ze wspólników spółki cywilnej, to nie będzie ona automatycznie rozwiązana w sytuacji, gdy spełniony będzie jeden z dwóch, ściśle określonych warunków. Są to:
- Zastrzeżenie w umowie spółki, że spadkobiercy wspólnika wstąpią na jego miejsce i zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny w razie śmierci. Wówczas osoba na takim stanowisku będzie wykonywała prawa i obowiązki na zasadach odpowiednich dla danego wspólnika.
- Mimo iż w umowie spółki nie zostało zastrzeżone, że spadkobiercy wstąpią na miejsce wspólnika, to doszło do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Wówczas spadkobiercy wchodzą do spółki z chwilą śmierci wspólnika, jeśli pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę. Jeśli nie będzie z ich strony sprzeciwu w ciągu 14 dni, będzie to oznaczało, że się zgadzają. Jeśli żyjący wspólnik sprzeciwi się wstąpieniu spadkobierców do spółki, to zostanie ona rozwiązana.
Przy spółkach dwuosobowych, w których nie został powołany zarządca, kwestia rozwiązania spółki jest zawieszana na okres dwóch miesięcy od śmierci wspólnika. Spółka będzie mogła działać dalej, jeśli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd.
Jak wygląda kwestia rezygnacji i odwołania zarządcy sukcesyjnego?
Zarządca sukcesyjny zostanie odwołany z pełnionej funkcji jeśli zajdą przesłanki, które sprawią, że nie będzie mógł jej sprawować. Dotyczy to wskazanych wyżej sytuacji, czyli ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych oraz prawomocnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Warto jednak wiedzieć, że zarządca sukcesyjny może sam w dowolnym momencie zrezygnować.
- za życia przedsiębiorcy należy złożyć rezygnację w formie pisemnej pod rygorem nieważności,
- po śmierci przedsiębiorcy – złożenie rezygnacji musi mieć formę notarialną i to notariusz dokonuje jej niezwłocznego zgłoszenia do CEIDG.
Po złożeniu rezygnacji zarządca sukcesyjny, będzie wykonywał swoje obowiązki jeszcze przez dwa tygodnie, chyba, że w tym czasie dojdzie do powołania nowego zarządu.
Ponadto w dowolnej chwili można odwołać wybranego zarządcę sukcesyjnego. W tym celu należy przedstawić oświadczenie w formie pisemnej i zgłosić odwołanie do CEIDG, najpóźniej w kolejnym dniu roboczym po odwołaniu. Jeśli jednak ma on zostać odwołany już po śmierci przedsiębiorcy, to wymagana jest zgoda osób, które posiadają więcej niż 1/2 udziału w przedsiębiorstwie spadku. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, to uprawnienie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego wygaśnie z upływem miesiąca od dnia, w którym poprzedni zarządca sukcesyjny został wykreślony z CEIDG.
Co istotne przedsiębiorca musi zgłaszać w CEIDG wszelkie zmiany dotyczące danych zarządcy sukcesyjnego, już następnego dnia roboczego, po pojawieniu się danej zmiany.
